Γονιμότητα- Βασικά δεδομένα

• Η γονιμότητα και οι διαταραχές της είναι από τα πιο παρεξηγημένα προβλήματα υγείας, φορτισμένα με άγχος, αγωνία, βιασύνη και προκατάληψη. Για πολλούς από εμάς ίσως είναι και η πρώτη επαφή με γιατρούς, εξετάσεις, χειρουργεία.
• Η κυριότερη πηγή άγχους είναι η πλάνη ότι ‘όλοι οι άλλοι κάνουν παιδιά εύκολα, ενώ εμείς έχουμε κάποιο σπάνιο και σοβαρό πρόβλημα’. 
• Ας αρχίσουμε λοιπόν με λίγα απλά δεδομένα για να γίνει έτσι σαφές ότι η γονιμότητα γενικότερα δεν είναι μία απλή διαδικασία. Αποτελεί μία αλυσίδα με πολλούς κρίκους και όλοι πρέπει να δουλέψουν σωστά και εναρμονισμένα.
• Η επαφή πρέπει να γίνει τη σωστή χρονική φάση, περί την ωορρηξία. Τότε το ώριμο ωάριο ελευθερώνεται στην επιφάνεια της ωοθήκης και παραλαμβάνεται από τους κροσσούς της σάλπιγγας. Η σάλπιγγα το προωθεί στο εσωτερικό της. Εκεί θα συναντηθεί με το σπέρμα, το οποίο με τη σειρά του έχει διανύσει το εσωτερικό του κόλπου και της μήτρας και από εκεί έχει φτάσει στη σάλπιγγα. Το σπερματοζωάριο θα πρέπει να ‘καταφέρει’ να διεισδύσει στο ωάριο, και να σχηματιστεί το γονιμοποιημένο έμβρυο. Αυτό πλέον θα πρέπει να διανύσει τη μισή σάλπιγγα και να εγκατασταθεί στην κοιλότητα της μήτρας. Η εμφύτευση πρέπει να γίνει ομαλά και το έμβρυο πρέπει να αναπτυχθεί και να διαιρεθεί και να διεισδύσει στο τοίχωμα της μήτρας. Τότε μόνο θα έχουμε ένα θετικό τεστ εγκυμοσύνης.
• Τα στάδια είναι πολλά και σε κάθε ζευγάρι η υπογονιμότητα ίσως να οφείλεται σε συνδυασμό ‘αδύνατων κρίκων’.   
• H ωορρηξία συμβαίνει πάντα 14 ημέρες πριν από την περίοδο που θα ακολουθήσει. Επομένως, σε κύκλο 27 ημερών, συμβαίνει την 13^η ημέρα και, σε κύκλο 35 ημερών, την 21^η ημέρα.
• Η ωορρηξία είναι ένα στιγμιαίο φαινόμενο, όταν σπάει το ωοθυλάκιο και ελευθερώνεται το ωάριο. Στη συνέχεια η σάλπιγγα, στις επόμενες 6 ώρες, θα ‘αρπάξει’ το ωάριο και θα το ωθήσει στο εσωτερικό της, όπου και θα συναντήσει τα σπερματοζωάρια.
• Το ωάριο είναι λοιπόν ‘διαθέσιμο’ προς γονιμοποίηση στις 6 ώρες μετά την ωορρηξία και για τις επόμενες 18 ώρες.
• Τα σπερματοζωάρια επιζούν στο εσωτερικό της μήτρας και της σάλπιγγας για 40-80 ώρες μετά την εκσπερμάτιση.
• Η ιδανική χρονική φάση για επαφή είναι 24 ώρες πριν έως και την ημέρα της ωορρηξίας, όχι όμως αργότερα γιατί λίγο μετά την ωορρηξία η βλέννα του τραχήλου γίνεται πλέον εχθρική για το σπέρμα.
• Αν στην είσοδο του κόλπου αφεθούν 1.000.000 σπερματοζωάρια, στατιστικά μόλις ένα εξ’ αυτών θα φτάσει να συναντήσει το ωάριο στη σάλπιγγα.
• Η ιδανική γονιμότητα, για ένα νέο, υγιές, ελεγμένο ζευγάρι, ανά μήνα προσπάθειας είναι περίπου 20%.
• Μετά από 12 μήνες προσπάθειας, το 85% περίπου των ζευγαριών θα πετύχουν σύλληψη και για το υπόλοιπο 15% μιλάμε πλέον για υπογονιμότητα.
• Η γονιμότητα ήταν πάντα δύσκολη υπόθεση, απλά σήμερα καθυστερούμε να αποκτήσουμε παιδιά και αυτό επιβαρύνει τα πράγματα. Κι αν ακόμα υπήρχαν προβλήματα σε παλαιότερες γενιές, οι γυναίκες αυτές δεν θα σας το εκμυστηρευθούν. Όλες οι γιαγιάδες και οι θείες είναι πρόθυμες να περιγράψουν αναποδιές στον τοκετό τους, καμία όμως δε θα ομολογήσει εύκολα δυσκολίες σύλληψης.      
•  Η γονιμότητα λοιπόν δεν είναι αυτονόητη. Πρέπει να αντιμετωπίζεται σωστά και υπεύθυνα, χωρίς ανόητες προκαταλήψεις και, εν τέλει, χωρίς περιττό άγχος, μαζί με εμάς ταλαιπωρούνται τουλάχιστον 1 στα 6 ζευγάρια.
• Η διερεύνηση της υπογονιμότητας γίνεται με ψυχραιμία και σαφή προγραμματισμό βήμα προς βήμα, ξεκινώντας από τα απλές εξετάσεις, (υπέρηχο για έλεγχο ωορρηξίας, έλεγχο σπέρματος) και καταλήγοντας σε πολύπλοκες (σαλπιγγογραφία, υστεροσκόπηση, λαπαροσκόπηση), αν κρίνονται απαραίτητες. Στόχος μας η έγκαιρη διάγνωση κάποιου προβλήματος, χωρίς ιδιαίτερη ταλαιπωρία σωματική, ψυχολογική αλλά και οικονομική για το ζευγάρι και η επιλογή της απλούστερης θεραπείας με τις ρεαλιστικά μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας.

IVF-λίγα λόγια για την εξωσωματική γονιμοποίηση

Το φυλλάδιο αυτό φιλοδοξεί να απαντήσει στις πολλές αναμενόμενες ερωτήσεις πάνω στη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης, την αγωγή, την παρακολούθηση, τις πιθανές επιπλοκές, τα ποσοστά επιτυχίας, τέλος πάντων θα τα καλύψουμε σχεδόν όλα. Θα τα συζητήσουμε και κατ’ιδίαν στις συναντήσεις μας, είναι σημαντικό να βαδίζετε ενήμεροι και να μην πελαγώνετε με εύλογες απορίες.

Πότε πρέπει ένα ζευγάρι να κάνει εξωσωματική;

Κατ’ αρχήν να τονίσουμε ότι η εξωσωματική γονιμοποίηση έχει αυστηρές ενδείξεις και πρέπει να αποτελεί την ύστατη λύση στη διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Ενδείξεις εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι:

 Ανεξήγητη υπογονιμότητα

 όπου δηλαδή όλες οι εξετάσεις είναι φυσιολογικές και δε βρίσκουμε κάποιο εμφανές αίτιο και το ζευγάρι προσπαθεί ήδη επί ενάμιση χρόνο. Συχνά ενδείκνυται να προηγούνται απλούστερες θεραπείες, όπως η σπερματέγχυση για τουλάχιστον μερικούς κύκλους. Πάντως τυχόν μεγάλη ηλικία της γυναίκας και μεγάλη διάρκεια προσπάθειας (πάνω από 2 χρόνια) είναι επιβαρυντικοί και ελαχιστοποιούν την πιθανότητα επιτυχίας κάθε απλούστερης θεραπείας.  

Απόφραξη σαλπίγγων, όταν δηλαδή οι σάλπιγγες έχουν υποστεί ζημιά από προηγούμενη σαλπιγγίτιδα. Δεν μπορούν πλέον να δεχθούν το ωάριο από την ωοθήκη και να συμβάλλουν στη γονιμοποίηση και στη μεταφορά του εμβρύου πίσω στη μήτρα για εμφύτευση. Υπάρχει τότε κίνδυνος όχι μόνο να αποτύχει η σύλληψη αλλά και να παγιδευτεί το έμβρυο στην σάλπιγγα (εξωμήτριος).

 Ενδομητρίωση. Είναι μία συνήθης καλοήθης κατάσταση όπου κύτταρα του ενδομητρίου αναπτύσσονται εκτός της μήτρας και προκαλούν εστίες τοπικής φλεγμονής, με αποτέλεσμα έντονο πόνο στην περίοδο και κατά την επαφή. Ο οργανισμός κινητοποιεί αντισώματα και χημικές ουσίες για να πολεμήσει τη φλεγμονή, αυτά όμως βλάπτουν και δημιουργούν εχθρικό περιβάλλον για ωάρια, σπερματοζωάρια και έμβρυα. Η θεραπεία είναι η καταστροφή των εστιών με διαθερμία στο χειρουργείο (λαπαροσκόπηση), και, αν περαιτέρω αναμονή δεν οδηγήσει σε  σύλληψη, σε εξωσωματική.

Κακές παράμετροι σπέρματος. Ο ‘ανδρικός παράγοντας’ ευθύνεται αποκλειστικά στο 30% των υπογόνιμων ζευγαριών και συμμετέχει σαν μέρος του προβλήματος  και σε ένα επιπλέον 20%. Αν σκεφτεί κανείς ότι περίπου 1 στα 7 ζευγάρια είναι υπογόνιμα, αντιλαμβάνεται την έκταση του προβλήματος.

Ποιες είναι οι πιθανότητες επιτυχίας;

Αυτή είναι και η σειρά, από το καλύτερο προς το χειρότερο, όσον αφορά τις πιθανότητες επιτυχίας. Πιο εύκολα θα πετύχει δηλαδή αν δεν έχει βρεθεί κάποιο αίτιο (όσο και αν αυτό αγχώνει το ζευγάρι που αναρωτιέται τι φταίει) και σαφώς πιο δύσκολα όταν το σπέρμα παρουσιάζει σημαντικό πρόβλημα.

 Όταν μιλάμε για πιθανότητες επιτυχίας,  παίζουν ρόλο όλες οι λεπτομέρειες του ιστορικού. Το μεγαλύτερο ρόλο παίζει η ηλικία της γυναίκας. Η πιθανότητα επιτυχίας ενός κύκλου κατά μέσο όρο είναι περίπου 30%. Για μια γυναίκα άνω των 40 είναι 15 %, ενώ για μια γυναίκα 25-30 ετών με ανεξήγητη υπογονιμότητα φτάνει το 40-45%. Εφόσον προκύψει θετικό τεστ εγκυμοσύνης μετά από εξωσωματική, υπάρχει πιθανότητα 20% να είναι δίδυμα και 3% για τρίδυμα. Αυτά ισχύουν αν τοποθετηθούν 3 έμβρυα μέσα στη μήτρα. Αν τοποθετηθούν 4 έμβρυα, έχουμε 30% δίδυμα και 6% τρίδυμα. Μετά από IVF, o κίνδυνος εξωμητρίου είναι τουλάχιστον 5%, μέχρι και 20% όταν οι σάλπιγγες δεν είναι υγιείς.

Ο κίνδυνος αποβολής είναι λίγο αυξημένος και εδώ παίζει ρόλο η ηλικία της γυναίκας. Σε μια γυναίκα 30-35 ετών είναι 25% και σε γυναίκα άνω των 40 είναι μέχρι και 40%.

Πώς γίνεται η θεραπεία;

Στην εξωσωματική γονιμοποίηση αρχικά δίνουμε  καθημερινά ενέσεις για να διεγείρουμε τις ωοθήκες να παράγουν πολλά ωάρια. Καθώς αυτά ωριμάζουν στις ωοθήκες, παρακολουθούμε την πρόοδο με τακτικά κολπικά υπερηχογραφήματα. Θέλουμε αρκετά ωάρια ώστε να έχουμε δυνατότητα επιλογής των καλύτερων ποιοτικά, δεν πρέπει όμως να υπέρ-διεγείρουμε τις ωοθήκες με μεγάλες δόσεις ενέσεων.

Όταν όλα τα ωάρια είναι ώριμα, την κατάλληλη στιγμή του κύκλου, κάνουμε τη λήψη των ωάριων. Η ωοληψία γίνεται, κατόπιν σύντομης και ήπιας γενικής αναισθησίας, με μια λεπτή βελόνα που εισέρχεται στις ωοθήκες μέσω του κόλπου και αναρροφά τα ωάρια. Η διαδικασία ελέγχεται άμεσα με ταυτόχρονο κολπικό υπερηχογράφημα. Μόλις συλλεγούν τα ωάρια μεταφέρονται στο εργαστήριο όπου σε ιδανικές συνθήκες τοποθετούνται μαζί με το δείγμα σπέρματος του συζύγου. Την επόμενη ημέρα ο εμβρυολόγος κοιτά στο μικροσκόπιο πόσα ωάρια γονιμοποιήθηκαν και πόσα έμβρυα έχουμε και εκτιμά την ποιότητα τους. Τα έμβρυα ωριμάζουν για επιπλέον 1-2 ημέρες στο εργαστήριο και στη συνέχεια τα καλύτερα ποιοτικά έμβρυα τοποθετούνται με ένα λεπτό ανώδυνο καθετήρα μέσα στη μήτρα, όπου και αφήνονται να εμφυτευτούν και να μεγαλώσουν. Όσα έμβρυα περισσεύουν καταψύχονται και διατηρούνται για να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον. Μετά από 2 εβδομάδες  περίπου γίνεται τεστ εγκυμοσύνης.

 Ποιο το όφελος από όλη αυτή την ταλαιπωρία;

Το όφελος είναι πολλαπλό. Πετυχαίνουμε καλή διέγερση των ωοθηκών, παίρνουμε πολλά ωάρια και έτσι έχουμε αρκετά έμβρυα και μπορούμε να επιλέξουμε τα καλύτερα. Επίσης το ήδη ‘φιλτραρισμένο’ και βελτιωμένο σπέρμα ενθαρρύνεται να γονιμοποιήσει τα ωάρια στις ιδανικές και ελεγχόμενες συνθήκες του εργαστηρίου.

Επιπλέον αν οι σάλπιγγες έχουν πρόβλημα, η IVF λύνει το πρόβλημα αφού συλλέγουμε τα ωάρια από τις ωοθήκες και τοποθετούμε τα έμβρυα κατ’ευθείαν στη μήτρα. Τα έμβρυα πάλι έχουν τη δυνατότητα να ωριμάσουν για δύο ημέρες στις άριστες συνθήκες του εργαστηρίου, μακριά από τυχόν βλαπτικούς παράγοντες στη σάλπιγγα ή τη μήτρα (λόγω ενδομητρίωσης, σαλπιγγίτιδας, ή απλά μεγάλης ηλικίας της γυναίκας).

Τέλος, τα κατεψυγμένα έμβρυα αποτελούν μία επιπλέον ευκαιρία, εξίσου καλή με τα ‘φρέσκα’ έμβρυα, από τη στιγμή που επιζούν της διαδικασίας απόψυξης (και επιζούν σε ποσοστό 70% περίπου).

 Τι είναι η μικρογονιμοποίηση (ICSI);

Όταν το σπέρμα παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα, υπάρχει ο φόβος  όταν τοποθετήσουμε μαζί σπέρμα και ωάρια, ότι δε θα καταφέρει να διεισδύσει στο ωάριο και να το γονιμοποιήσει και έτσι την επόμενη ημέρα να είναι πλέον αργά. Σε αυτές τις περιπτώσεις επεμβαίνουμε και μόλις πάρουμε τα ωάρια, διαλέγουμε υγιή σπερματοζωάρια, και κάτω από το μικροσκόπιο, με μια ειδική βελόνα τρυπάμε το τοίχωμα του ωάριου και εισάγουμε το σπερματοζωάριο. Έτσι έχουμε εγγυημένη διείσδυση και γονιμοποίηση και απλά περιμένουμε να δούμε την εξέλιξη και ποιότητα των εμβρύων.

 Η μικρογονιμοποίηση είναι λάθος να είναι διαδικασία ρουτίνας. Επιβάλλεται μόνο όταν το σπέρμα μας ανησυχεί ιδιαίτερα. Για τη γυναίκα η διαδικασία είναι η ίδια, μόνο το εργαστηριακό μέρος διαφέρει. Η τεχνογνωσία όμως είναι ακριβότερη και το κόστος αυξάνεται κατά 1000 ευρώ περίπου. Επιπλέον υπάρχει η θεωρητική ανησυχία ότι το σπερματοζωάριο ήταν αυτό που διαλέξαμε εμείς, δεν επικράτησε των άλλων εκατομμυρίων στη ‘φυσική επιλογή’ της γονιμοποίησης. Πάντως όλες οι κυήσεις και τα παιδιά που γεννήθηκαν με ICSI ήταν φυσιολογικές, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα.

Ποιοι οι κίνδυνοι και οι πιθανές επιπλοκές;

Τα προβλήματα αρχίζουν όταν το ζευγάρι και ο γιατρός θέλουν ‘πάση θυσία’ να πετύχουν θετικό τεστ κύησης. Μεγάλες δόσεις ενέσεων χωρίς σωστή παρακολούθηση μπορεί να οδηγήσει σε υπερδιέγερση, με πολλά ωάρια, διόγκωση των ωοθηκών και ένα ύπουλο κλινικό σύνδρομο που φτάνει να απειλήσει μέχρι και τη ζωή της γυναίκας.

Με την ίδια λογική, η αλόγιστη τοποθέτηση πολλών (πάνω από τρία) εμβρύων οδηγεί σε αυξημένες πολύδυμες κυήσεις και ας μη ξεχνάμε ότι τα τρίδυμα είναι εξαιρετικά επικίνδυνη εγκυμοσύνη για προωρότητα, κακή ανάπτυξη, εγκεφαλικές διαταραχές. Αρκεί να λεχθεί ότι με νομοθετική ρύθμιση και στην Ελλάδα η εμβρυομεταφορά πολλών εμβρύων είναι παράνομη και το τίμημα βέβαια είναι ότι τα ποσοστά ‘επιτυχίας’  είναι λίγο χειρότερα. Η μέση οδός είναι και η σωστή, δηλαδή εξατομικευμένη αντιμετώπιση, αντικειμενική εκτίμηση και από κοινού απόφαση, έχοντας ζυγίσει τα υπέρ και κατά, σεβόμενοι τους κινδύνους και την κείμενη νομοθεσία.

Ποιο το κόστος ενός κύκλου εξωσωματικής;

Πολύ αδρά, το συνολικό κόστος ενός κύκλου (αμοιβή εργαστηρίου και ιατρού, υπερηχογραφήματα, εξετάσεις αίματος, έξοδα χειρουργείου και Αναισθησιολόγου, αναλώσιμα εργαστηρίου) είναι 3000 ευρώ. Αν χρειάζεται μικρογονιμοποίηση, το κόστος φτάνει τα 3300 ευρώ. Προσδοκούμε βέβαια και στη δυνατότητα κατάψυξης περισσευούμενων εμβρύων, αποκτώντας έτσι μία πρόσθετη ευκαιρία, χωρίς το ίδιο έντονο σωματικό, ψυχολογικό  ή οικονομικό κόστος. (Η κατάψυξη και η επί ένα έτος συντήρηση των εμβρύων κοστίζει 400 ευρώ). Το οικονομικό μέρος το ρυθμίζετε απ’ευθείας με το λογιστήριο του Κέντρου Αναπαραγωγής.   

Τι ακριβώς θα συμβεί όταν αποφασίσουμε να προχωρήσουμε;

Σε μια τελική επίσκεψη θα ανακεφαλαιώσουμε το ιστορικό, θα ζητηθούν κάποιες πρόσθετες εξετάσεις αίματος και θα σας εξηγήσω το ακριβές θεραπευτικό σχήμα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες και το ιστορικό σας. Το σχήμα θεραπείας που θα χρησιμοποιήσουμε βασίζεται σε καλά δοκιμασμένα φάρμακα με τεκμηριωμένα αποτελέσματα σε χιλιάδες γυναίκες σε διεθνή κέντρα αναφοράς. Θα σας δώσω ένα πολυσέλιδο εξατομικευμένο φυλλάδιο όπου θα περιγράφω βήμα προς βήμα όλη τη διαδικασία.

Μεγάλο ρόλο στη σωστή προετοιμασία για το καλύτερο αποτέλεσμα θα παίξει η συνεχής επαφή μας με συχνά ραντεβού και 24ωρη τηλεφωνική επικοινωνία. Θα κάνουμε μαζί όλα τα υπερηχογραφήματα, θα συζητάμε την πρόοδο και θα αλλάζουμε φάρμακα και δόσεις, αν το απαιτούν οι εξελίξεις. Δε θα αρκεστούμε σε ένα σχήμα ρουτίνας αλλά θα το εξατομικεύουμε στα μέτρα σας με το δεδομένο ιστορικό και πάντα στη δεδομένη χρονική στιγμή.

Εν ολίγοις θα βαρεθείτε να με βλέπετε για τις επόμενες εβδομάδες. Θα νιώθετε έτσι καλύτερα που συνέχεια θα βλέπετε τον ίδιο γιατρό που εμπιστεύεστε, που σας γνωρίζει και που θα έχει την πλήρη εικόνα αλλά και την πλήρη ευθύνη, και που δε θα αφήσει διακοπές και σαββατοκύριακα να απειλήσουν την αγωγή σας. Είναι αποδεδειγμένο ότι τα καλύτερα διεθνώς αποτελέσματα στην εξωσωματική επιτυγχάνονται από την ‘ομάδα των τριών’, το στενό δηλαδή δέσιμο του ζευγαριού με το γιατρό τους, μακριά από πολύβουα κέντρα με πλήθος γιατρών και τον κίνδυνο της ανωνυμίας.

Καλά όλα αυτά, όλοι όμως μας λένε ότι μας περιμένει μία φρικτή εμπειρία.

Κακά τα ψέματα, η διαδικασία περιλαμβάνει φάρμακα, ενέσεις, υπερήχους, κυνηγητό με ασφαλιστικά ταμεία, μία χειρουργική επέμβαση και στατιστικά είναι πιθανό ότι δε θα πετύχει.

Είναι επίσης αλήθεια ότι η όλη εμπειρία είναι απαίσια όταν συνοδεύεται από ελλιπή ενημέρωση, ψεύτικες ελπίδες και δυσάρεστες εκπλήξεις, χωρίς ανάλογη στήριξη. Προτεραιότητα μου είναι να ξέρετε όλα τα δεδομένα χωρίς ωραιοποιήσεις και αβάσιμες υποσχέσεις και να πάρετε μία ώριμη απόφαση να προχωρήσετε. Στην πορεία, θα είμαι κοντά σας με συνεχή καθοδήγηση και ενημέρωση και θα προχωρήσουμε με μία καλά τεκμηριωμένη αισιοδοξία. Η εξωσωματική δεν είναι μία μηχανή που αλέθει ελπίδες και προσδοκίες, αλλά ένα κορυφαίο επίτευγμα επιστημονικής γνώσης και το θαύμα της δημιουργίας μιας νέας ζωής δεν επιτρέπεται να καταντάει μία φρικτή εμπειρία.