Με πολυετή πλέον εμπειρία στη λαπαροσκοπική χειρουργική, μετά από εντατική εξειδίκευση στο Ηνωμένο Βασίλειο, παρουσιάζω εδώ τις δύο συνήθεις ενδείξεις διαγνωστικής και επεμβατικής λαπαροσκόπησης.

Ενδομητρίωση

Είναι μία συνήθης καλοήθης κατάσταση όπου κύτταρα του ενδομητρίου αναπτύσσονται εκτός της μήτρας. Πιθανολογείται ότι τα κύτταρα αυτά κατά την περίοδο κινούνται προς ‘τα πίσω’ στο εσωτερικό της κοιλιάς. Εκεί εμφυτεύονται σε διάφορες θέσεις, συνήθως πάνω στην επιφάνεια της ωοθήκης, στο εσωτερικό τοίχωμα της κοιλιάς, ακόμα και πάνω στο έντερο. Τα ‘εμφυτεύματα’ αυτά επηρεάζονται από τον κύκλο και τις ορμονικές αλλαγές, όπως και το ενδομήτριο.

Έτσι στη φάση της περιόδου, όπως διαλύεται και ‘πέφτει’ το ενδομήτριο προς τα έξω, οι εστίες αυτές δεν μπορούν να ‘πέσουν’ και απλά φλεγμαίνουν. Προκαλούν εστίες τοπικής φλεγμονής, με αποτέλεσμα έντονο πόνο στην περίοδο και κατά την επαφή. Αν εισχωρήσουν στο εσωτερικό της ωοθήκης, καθώς αιμορραγούν, προκαλούν συλλογή σκούρου αίματος. Αυτές είναι οι ‘σοκολατοειδείς’ κύστεις των ωοθηκών, που διακρίνονται στο υπέρηχο και θέτουν υποψία της νόσου.Οι υπόλοιπες εστίες μπορεί να είναι μικρά στίγματα και να μην είναι ορατά στο υπερηχογράφημα.

Η ενδομητρίωση είναι πιο συχνή σε λαούς και κοινωνίες με αυξημένο βιοτικό επίπεδο. Ο λόγος δεν είναι σαφής, ίσως επειδή στον Τρίτο Κόσμο, οι άνθρωποι έχουν σημαντικότερα προβλήματα (μικρόβια, παράσιτα, φυματίωση) και ο οργανισμός τους θεωρεί ‘πολυτέλεια’ να πολεμήσει τα κύτταρα του ενδομητρίου.  

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Το υπέρηχο θα δείξει μόνο τις σοκολατοειδείς κύστεις των ωοθηκών. Μπορεί όμως να υπάρχει διάχυτη ενδομητρίωση χωρίς κύστεις στις ωοθήκες, αυτή δε θα φανεί υπερηχογραφικά. Σαφής διάγνωση (και ταυτόχρονη θεραπεία) γίνεται μόνο με μία επέμβαση που λέγεται λαπαροσκόπηση.

Προκαλεί βλάβες η ενδομητρίωση;

Κατ’ αρχάς η τοπική φλεγμονή προκαλεί πόνο- στην περίοδο, στην επαφή, ακόμα και στην αφόδευση. Αν η ενδομητρίωση εξελιχθεί -και συνήθως σταδιακά εξελίσσεται- θα δημιουργηθούν διάχυτες συμφύσεις και περισσότερος πόνος.

Επιπλέον, στα αρχικά ακόμα στάδια της νόσου, ο οργανισμός κινητοποιεί αντισώματα και χημικές ουσίες για να πολεμήσει τη φλεγμονή. Αυτά βλάπτουν και δημιουργούν εχθρικό περιβάλλον για ωάρια, σπερματοζωάρια και έμβρυα. Η ενδομητρίωση λοιπόν, ακόμα και στην αρχική της εκδήλωση, προκαλεί υπογονιμότητα. Όταν επεκταθεί η νόσος, οι συμφύσεις μπορεί επιπλέον να φράξουν τις σάλπιγγες και να επιτείνουν το πρόβλημα.

Πώς γίνεται η θεραπεία;

 Η θεραπεία είναι η καταστροφή των εστιών με διαθερμία στο χειρουργείο (λαπαροσκόπηση). Καταστρέφονται οι τοπικές εστίες, εξαιρούνται οι κύστεις στις ωοθήκες, μαζί με το τοίχωμα τους. Στη συνέχεια, ακολουθεί συνήθως για λίγους μήνες, ενέσεις, μία ανά μήνες. Αυτές στοχεύουν να εκριζώσουν τυχόν εναπομείνασες μικροσκοπικές εστίες. Με τη συνδυασμένη αυτή θεραπεία ο πόνος θα σταματήσει. Αν το πρόβλημα δεν είναι ο πόνος αλλά η γονιμότητα, επιβάλλεται αναμονή. Αν περαιτέρω αναμονή και προσπάθεια δεν οδηγήσει σε σύλληψη, το ζευγάρι θα πρέπει να κάνει αγωγή εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Δερμοειδής κύστη -Τεράτωμα

Πρόκειται για μία μάλλον συνηθισμένη καλοήθη κύστη που εμφανίζεται στην ωοθήκη. Είναι η πιο συχνή μορφή καλοήθους νεοπλάσματος των ωοθηκών και συνήθως εμφανίζεται μεταξύ 20 και 40 ετών- βρίσκονται πάντως και στη βρεφική αλλά και σε γεροντικές ηλικίες. Σε ποσοστό 15%, μπορεί να υπάρχουν ταυτόχρονα κύστεις και στις δύο ωοθήκες.

Συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα και ανιχνεύεται σε υπερηχογραφικό έλεγχο ρουτίνας.

Στο εσωτερικό της παρουσιάζει μία ακατάστατη εικόνα, που ιατρικά την περιγράφουμε «μικτής ηχογένειας», στερεά και κυστικά δηλαδή στοιχεία ανακατεμένα. Αυτό οφείλεται στο ότι η κύστη προέρχεται από αρχέγονα εμβρυικά κύτταρα που υπάρχουν στις ωοθήκες εκ γενετής. Για λόγους που δε γνωρίζουμε, κάποια στιγμή ξεκινούν αυτά τα κύτταρα να πολλαπλασιάζονται (με καλοήθη τρόπο) και ταυτόχρονα να διαφοροποιούνται σε διαφορετικούς τύπους κυττάρων (κύτταρα χόνδρου, οστού, τρίχες, νευρικά κύτταρα), όπως θα έκανε το αρχέγονο κύτταρο και στην εμβρυική μας ζωή.

Σχηματίζεται λοιπόν η κύστη με αυτούς τους μικτούς κυτταρικούς πληθυσμούς- ακανόνιστα όμως- δεν φτιάχνει ένα νέο έμβρυο αλλά μια μάλλον αποκρουστική κύστη: το τεράτωμα. Είναι όμως καλοήθης σε αντιδιαστολή με το σπανιότατο τερατοκαρκίνωμα.

Η δερμοειδής κύστη πρέπει να αφαιρείται γιατί σταδιακά θα μεγαλώσει στα 10-12 εκ., θα προκαλέσει πόνους, θα επηρεάσει τη λειτουργία της ωοθήκης και τη μελλοντική γονιμότητα.